'Mudern' in Vlaanderen

‘Mann im Matsch’, (man in de modder) dit beeld van Thomas Schütte spookt door mijn hoofd, sinds afgelopen vrijdag de beslissing van de Vlaamse regering om de nieuwbouw van het M HKA te schrappen, wereldkundig gemaakt werd. Schütte’s sculptuur verscheen voor het eerst in 1982 als een kleinschalig model, maar kreeg later monumentale afmetingen met de opdracht Mann im Matsch – Der Suchende uit 2009 voor de Sparkasse in Oldenburg, de geboortestad van de kunstenaar. Het werk is gedeeltelijk geïnspireerd op September Notes(1989), een serie aquarellen waarin Schütte de term ‘mudern’ bedacht – een samensmelting van ‘mud’ (modder) en ‘modern’ – naast de afbeelding van een man met zijn voeten in de modder, een mogelijke metafoor voor de stagnatie van de moderniteit en de ineenstorting van utopische idealen. Aanvankelijk afgebeeld als een oudere, expressieve figuur, evolueerden recentere versies van het beeldhouwwerk naar een jongere, meer onbewogen aanwezigheid. In tegenstelling tot de hoopvolle evolutie die Thomas Schütte in de opeenvolgende versies van dit beeld brengt – van een passieve figuur, vast in de modder en verroest op zijn plaats, die niet in idealen gelooft, naar een hoopvolle, actieve, dynamische en jeugdige persoon – blijven de hedendaagse kunsten in Antwerpen en Vlaanderen diep vastzitten in het drijfzand van de politieke modder, nu het M HKA, een museum dat historisch gegroeid is uit een dynamische en internationaal georiënteerde kunstscene van de ene op de andere dag wordt weggevaagd en herleid tot een kunsthal. Voogdijoverheid Vlaanderen weigert daarbij de hand in eigen boezem te steken en wijst met een betuttelend vingertje naar de M HKA-directie die bij de laatste beoordelingsronde een negatief rapport kreeg. Over de jarenlange onderfinanciering en het ontoereikende Vlaamse overheidsbeleid op het vlak van hedendaagse beeldende kunsten, die in tegenstelling tot de podiumkunsten al decennialang stiefmoederlijk behandeld worden wordt met geen woord gerept.

Slecht rapport

‘We gaan voor meer inhoud, meer ambitie, meer samenwerking tussen musea en een betere en logischere spreiding van de Collectie van de Vlaamse Gemeenschap over heel Vlaanderen,’ aldus de minister die de hertekening van het museale landschap zelf een wondermooie puzzel noemt. Het valt te betwijfelen of de hedendaagse (Antwerpse en internationale) kunstscene daarmee instemt. De minister verwijst in haar perscommuniqué en tijdens haar toelichting vandaag naar ICOM, de International Council of Museums die in 2022 haar definitie en voorwaarden voor museale instellingen als volgt hernieuwde: ‘Een museum is een permanente instelling zonder winstoogmerk die ten dienste staat van de samenleving en die tastbaar en immaterieel erfgoed onderzoekt, verzamelt, conserveert, interpreteert en tentoonstelt. Musea zijn open voor het publiek, toegankelijk en inclusief, en bevorderen diversiteit en duurzaamheid. Ze werken en communiceren op ethische en professionele wijze en met de deelname van gemeenschappen, en bieden gevarieerde ervaringen op het gebied van onderwijs, plezier, reflectie en kennisdeling.’ Het is ironisch dat de minister het beleid van uittredend directeur Bart De Baere, voorzitter van het internationale Museum Watch Committee van CIMAM (International Committee for Museums and Collections of Modern Art), dat binnen ICOM de belangen van de hedendaagse en moderne musea behartigt, net afstraft op het onvoldoende invullen van deze internationale museale standaarden. Het M HKA worstelt volgens de minister en haar kabinet al geruime tijd met haar rol als museum. Ze zetten deze bewering ook kracht bij met een recente negatieve beoordeling van het museum. De exacte inhoud van deze beoordeling werd niet met de pers gedeeld. Om deze officieel in te mogen kijken moeten we een schrijven richten tot de administratie cultuur. Een aantal leden van deze beoordelingscommissie kan zich alvast geenszins vinden in de verregaande beslissing van de Vlaamse regering. Een beoordeling die aangeeft dat het M HKA, met het vooruitzicht op een nieuwbouw nog huiswerk te maken heeft is iets helemaal anders dan een carte blanche voor de afschaffing van de oudste hedendaagse museale werking van Vlaanderen.

Wat tot op het moment van dit schrijven ook niet met de pers gedeeld werd is de inhoud van de volledige conceptnota voor deze ingrijpende hertekening van het Vlaamse museumlandschap en de financiële herbestemming van de 130 miljoen euro die gereserveerd was voor de nieuwbouw van het M HKA. Wat we wel al weten is dat een deel van dit budget zal doorvloeien naar de Vlaamse Opera en de Bourlaschouwburg, twee podiumkunsteninstellingen en het KMSKA, dat voortaan het baken voor de schone kunsten van Vlaanderen zal zijn. Vlaanderen voegt aan deze werking ook het Mechelse Museum Hof Van Busleyden en Kasteel van Gaasbeek toe. Mu.ZEE krijgt de leiding over de cluster Moderne kunst en Belgische meesters (1850-nu) en krijgt naast de twee bestaande partnerhuizen – het Peiremuzee (Knokke) en Permekemuseum (Jabbeke) – ook het Roger Raveel Museum in Zulte en het Felix Art+Eco Museum in Drogenbos toegevoegd.

Respect, transitie en mysterie

Het M HKA, dat zijn collectie en museale werking moet overhevelen naar de Gentse collega’s, vernam de beslissing bijna gelijktijdig met de pers. Op z’n minst getuigt deze manier van communiceren van weinig respect voor de eigen instelling, zijn personeel en het werk dat er de afgelopen decennia verricht werd. Tijdens de persconferentie was transitietraject het woord dat het vaakst in de mond genomen werd door de minister en haar kabinetsmedewerkers. Wie de architecten van deze ingrijpende hervorming zijn, wie aangesteld zal worden om dit transitietraject te leiden en wie daarbinnen op basis van welke criteria welke posities zal innemen is tot op heden gehuld in een waas van onduidelijkheid. Opvallend was dat Philippe Van Cauteren, huidig directeur van het SMAK, dat dus voortaan het Vlaamse baken voor hedendaagse en actuele kunsten (kan iemand mij trouwens deze tautologie toelichten?) zal zijn, als enige directeur niet aan de tafel met de minister zat maar in de zaal. De positie van Van Cauteren ligt al geruime tijd onder vuur en de beslissing om zijn huidige bevoegdheid op dit moment uit te breiden roept op z’n minst vragen op. Van Cauteren kaart bovendien, net als Bart De Baere in het M HKA, al sinds zijn aanstelling in het S.M.A.K. aan dat het museum infrastructureel niet voldoet om de eigen collectie te tonen, laat staan een bijkomende collectie van de Antwerpse collega’s. De vraag om een nieuwbouw wordt nu enkel pertinenter. Nog los van de vraag hoe beide museale collecties (die beide vanuit een zeer verschillend historisch en toekomstperspectief werden opgebouwd) optimaal op elkaar kunnen afgestemd worden binnen een en dezelfde instelling is het ook onduidelijk hoe Vlaanderen de bestaande problematiek rond depot en archiefwerking (waar het M HKA al twee decennia een voortrekkersrol speelt) denkt op te lossen met deze ingreep. We kunnen niet anders dan vaststellen dat Vlaanderen op het vlak van de hedendaagse kunsten in plaats van een verrijking aanstuurt op een pijnlijke verarming van het landschap.

In haar beleidsnota 2024-29 schrijft voogdijminister Caroline Gennez ‘Ik (wil) de internationale positie van Vlaamse cultuuractoren versterken in een steeds competitievere context en een meer volhoudbare internationale praktijk mogelijk maken.’ De lat voor die competetieve context ligt in de buurlanden alvast hoog. We meten ons met instellingen als Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, Van abbemuseum in Eindhoven, Museum de Pont in Tilburg, het Bonnefantenmuseum in Maastricht, het Stedelijk museum in Amsterdam, Kunstverein für die Rheinlande und Westfalen, het NRW-Forum, K20 en K21 in Düsseldorf, het Haus der Kunst in München, het MUDAM in Luxemburg, het Centre Pompidou in Parijs en Metz, om er maar enkele te noemen. De vraag is hoe de minister van cultuur de internationale positie van ons hedendaagse museumlandschap wil versterken nu ze met haar beslissing een cruciale werking schrapt. Als de minister de internationale positie van Vlaanderen binnen de hedendaagse kunsten au sérieux zou nemen zou het dan niet logisch zijn om bij een dergelijke ingrijpende hertekening een beroep te doen op de expertise van mensen als Chris Dercon, Ann Demeester, Dieter Roelstraete, Elena Filipovich, Nicolaus Schafhausen, …? Stuk voor stuk hebben zij een indrukwekkende staat van dienst en een grondige kennis van zowel het internationale museale landschap als het Belgische beeldende kunstenveld, waarin ze ook allen gedurende jaren professioneel actief zijn geweest. Mensen die ook met kennis van zaken kunnen spreken over de talrijke uitdagingen die musea vandaag moeten inlossen. De vraag is of de terugschroeving van een museale werking naar een kunstencentrumwerking in Antwerpen en het onderbrengen van de volledige collectie hedendaagse kunst bij het Gentse museum op de langere termijn een goede zaak is voor de hedendaagse kunsten in Vlaanderen.

English

‘Mann im Matsch’ (Man in the Mud), this sculpture by Thomas Schütte has been haunting my mind since last Friday, when the Flemish government’s decision to scrap the new M HKA building was announced. Schütte’s sculpture first appeared in 1982 as a small-scale model, but later took on monumental proportions with the commission Mann im Matsch – Der Suchende in 2009 for the Sparkasse in Oldenburg, the artist’s hometown. The work is partly inspired by September Notes(1989), a series of watercolors in which Schütte coined the term “mudern”—a fusion of ‘mud’ and “modern”—alongside the image of a man with his feet in the mud, a possible metaphor for the stagnation of modernity and the collapse of utopian ideals. Initially depicted as an older, expressive figure, more recent versions of the sculpture have evolved into a younger, more impassive presence. In contrast to the hopeful evolution that Thomas Schütte brings to successive versions of this sculpture – from a passive figure, stuck in the mud and rusted in place, who does not believe in ideals, to a hopeful, active, dynamic, and youthful person – contemporary arts in Antwerp and Flanders remain deeply stuck in the quicksand of political mud, now that the M HKA, a museum that has historically grown out of a dynamic and internationally oriented art scene, is being wiped out overnight and reduced to an art hall. The Flemish government refuses to take responsibility for this and points a patronizing finger at the M HKA management, which received a negative report in the last assessment round. Not a word is said about the years of underfunding and inadequate Flemish government policy in the field of contemporary visual arts, which, unlike the performing arts, have been treated shabbily for decades.

Poor report
“We are going for more content, more ambition, more cooperation between museums, and a better and more logical distribution of the Flemish Community Collection throughout Flanders,” says the minister, who calls the redrawing of the museum landscape a wonderful puzzle. It is doubtful whether the contemporary (Antwerp and international) art scene agrees with this. In her press release and during her explanation today, the minister refers to ICOM, the International Council of Museums, which in 2022 renewed its definition and conditions for museum institutions as follows: ‘A museum is a permanent, non-profit institution that serves society and researches, collects, conserves, interprets, and exhibits tangible and intangible heritage. Museums are open to the public, accessible and inclusive, and promote diversity and sustainability. They operate and communicate in an ethical and professional manner and with the participation of communities, offering diverse experiences in the fields of education, enjoyment, reflection, and knowledge sharing.’ It is ironic that the minister is criticizing the policy of outgoing director Bart De Baere, chair of the international Museum Watch Committee of CIMAM (International Committee for Museums and Collections of Modern Art), which represents the interests of contemporary and modern museums within ICOM, for failing to adequately meet these international museum standards. According to the minister and her cabinet, the M HKA has been struggling with its role as a museum for some time. They also reinforce this claim with a recent negative assessment of the museum. The exact content of this assessment was not shared with the press. In order to view it officially, we must write to the culture administration. A number of members of this assessment committee strongly disagree with the far-reaching decision of the Flemish government. An assessment that indicates that the M HKA still has work to do in view of a new building is something completely different from a carte blanche for the abolition of the oldest contemporary museum in Flanders.

What has not been shared with the press at the time of writing is the content of the full draft memorandum for this radical redrawing of the Flemish museum landscape and the financial reallocation of the €130 million that had been reserved for the new M HKA building. What we do know is that part of this budget will go to the Flemish Opera and the Bourla Theater, two performing arts institutions, and the KMSKA, which will henceforth be the beacon for the fine arts in Flanders. Flanders is also adding the Hof Van Busleyden Museum in Mechelen and Gaasbeek Castle to this operation. Mu.ZEE will be in charge of the Modern Art and Belgian Masters (1850-present) cluster and, in addition to the two existing partner institutions—the Peiremuzee (Knokke) and Permekemuseum (Jabbeke)—will also include the Roger Raveel Museum in Zulte and the Felix Art+Eco Museum in Drogenbos.

Respect, transition, and mystery
The M HKA, which has to transfer its collection and museum operations to its colleagues in Ghent, learned of the decision almost simultaneously with the press. At the very least, this manner of communication shows little respect for the institution itself, its staff, and the work that has been done there over the past decades. During the press conference, ‘transition process’ was the phrase most often used by the minister and her cabinet staff. Who the architects of this radical reform are, who will be appointed to lead this transition process, and who will occupy which positions within it, based on what criteria, remains shrouded in uncertainty. It was striking that Philippe Van Cauteren, current director of SMAK, which will henceforth be the Flemish beacon for contemporary and current arts (can someone explain this tautology to me, by the way?), was the only director not sitting at the table with the minister but in the room. Van Cauteren’s position has been under fire for some time, and the decision to extend his current authority at this point raises questions, to say the least. Moreover, like Bart De Baere at the M HKA, Van Cauteren has been arguing since his appointment at the S.M.A.K. that the museum’s infrastructure is not adequate to display its own collection, let alone an additional collection from its Antwerp colleagues. The demand for a new building is now even more pertinent. Apart from the question of how both museum collections (which were built up from very different historical and future perspectives) can be optimally coordinated within one and the same institution, it is also unclear how Flanders intends to solve the existing problems surrounding depot and archive operations (where the M HKA has been playing a pioneering role for two decades) with this intervention. We can only conclude that, in the field of contemporary arts, Flanders is steering towards a painful impoverishment of the landscape rather than an enrichment.
In her policy document for 2024-29, Minister Caroline Gennez writes: ‘I (want to) strengthen the international position of Flemish cultural actors in an increasingly competitive context and enable a more sustainable international practice.’ The bar for that competitive context is already set high in neighboring countries. We measure ourselves against institutions such as Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, Van Abbemuseum in Eindhoven, Museum de Pont in Tilburg, the Bonnefantenmuseum in Maastricht, the Stedelijk Museum in Amsterdam, Kunstverein für die Rheinlande und Westfalen, the NRW-Forum, K20 and K21 in Düsseldorf, the Haus der Kunst in Munich, the MUDAM in Luxembourg, and the Centre Pompidou in Paris and Metz, to name but a few. The question is how the Minister of Culture intends to strengthen the international position of our contemporary museum landscape now that her decision has eliminated a crucial function. If the minister were to take Flanders’ international position within the contemporary arts seriously, would it not be logical to call on the expertise of people such as Chris Dercon, Dieter Roelstraete, Ann Demeester, Elena Filipovich, Nicolaus Schafhausen, etc. for such a radical redesign? Each of them has an impressive track record and a thorough knowledge of both the international museum landscape and the Belgian visual arts field, in which they have all been professionally active for years. These are people who can also speak with authority about the numerous challenges that museums face today. The question is whether scaling back museum operations to focus on an arts center in Antwerp and housing the entire contemporary art collection at the Ghent museum is a good thing for contemporary arts in Flanders in the long term.